Πέμπτη 6 Δεκεμβρίου 2012

ΝΕΟΚΛΑΣΣΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ 1870-1930





    Ο αρχιτεκτονικός νεοκλασικισμός είναι παλαιό αρχιτεκτονικό κίνημα που ξεκίνησε από την Ιταλία και διαδόθηκε σταδιακά με θαυμαστή προσαρμοστικότητα και συνεπώς με μεγάλη ποικιλομορφία, σ΄όλη την Ευρώπη. Στην Ελλάδα φτάνει μαζί με τον Οθωνα. Ο νεαρός βασιλιάς συνοδεύεται από βαυαρούς αλλά και Έλληνες αρχιτέκτονες με σπουδές στην Ευρώπη. Αυτοί σχεδιάζουν τις πρώτες δημόσιες και ιδιωτικές οικοδομές στην Αθήνα. Τα κτίσματα αυτά είναι η έκφραση του λόγιου και εισαγόμενου νεοκλασικισμού. Είναι αυστηρά προσηλωμένος στην συμμετρία και έχει έντονες επιρροές από το μπαρόκ. Παράλληλα εμφανίζεται ένας αυτόχθων, Αθηναϊκός νεοκλασικισμός που έδωσε τα γνωστά σε όλους μας νεοκλασικά σπίτια της Αθήνας, γύρω από τις βόρειες παρυφές του βράχου της Ακρόπολης και του Αρείου Πάγου. Οι εμπνευστές του ιδιότυπου αυτού νεοκλασικισμού δεν είναι αρχιτέκτονες αλλά οικοδόμη της Αθήνας, η γνωστή μαστοράντζα.
   Τα σπίτια που χτίζουν δεν είναι λαϊκά όπως υποστηρίχτηκε κατά καιρούς. Στο λαϊκό κυριαρχεί ο αυτοσχεδιασμός και η παρόρμηση. Εδώ υπάρχει συμμετρία. Τα σπίτια έχουν την πειθαρχία και την ευδαίμονα όψη του κλασικού.
   Πως όμως κατόρθωσε η μαστοράντζα, χτίστες και μαρμαράδες, να διαφοροποιηθεί από τον λόγιο νεοκλασικισμό και να δημιουργήσει το δικό της ύφος; Από πού έρχεται η τέχνη τους και πως την έμαθαν; Την απάντηση δίνει, σε ακραιφνή όπως πάντα καθαρεύουσα, ο Νίκος Εγγονόπουλος στα Ελληνικά σπίτια του.



    "Η Ελληνική μετά την Άλωσιν,Αρχιτεκτονική κατέχει αξιοζήλευτον θέσιν ανά μέσον των άλλων Καλών Τεχνών", "των νυν περιφρονημένων" ως έλεγε ο Φώτης Κόντογλου.
    Η Αρχιτεκτονική αυτή κακώς αποκαλείται ....."λαϊκή". Αντιθέτως πρόκειται δια μιαν καθαρώς Καλήν Τέχνην,......βασιζομένην εις την προαιωνίαν Ελληνικήν παράδοσιν, χαρακτηριζόμενην υπό των Ελληνικών αρετών αρμονίας μέτρου και λιτότητος........
    Η  έννοια "Λαϊκή τέχνη" έχει την σημασίαν, γενικώς, της τέχνης ήτις πραγματοποιείται υπό καλοπίστων ανθρώπων, μη επαρκώς, η και διόλου, τεχνικώς καταρτισθέντων, οίτινες εκδηλώνουν μεν γνησίας ψυχικάς διαθέσεις, εις μίαν περιοχήν, όμως εκτός των κυρίως ασχολιών των. Εις την ιδικήν μας περίπτωσιν, εκ διαμέτρου αντίθετον, η δημιουργία των Ελληνικών έργων είναι αποκλειστικής αφοσιώσεως του Ελληνος τεχνίτου, βαθύτατα γνώστου της τέχνης και της τεχνικής, ακολουθούντος πιστώς μιαν καθαρώς Ελληνικήν σχολήν, με την ιδίαν αυτής παράδοσιν, με τους ίδιους αυτής κανόνας, εξελισσομένην συμφώνως προς τον χρόνον και τας περιστάσεις, αρνουμένην πάσαν αυθαίρετον, αβασάνιστον, έξωθεν, επιρροήν και επίδρασιν. Δι' αυτόν τον λόγον ο προσεκτικός μελετητής ευρίσκεται, συχνότατα, ενώπιον και προβλημάτων έτι σοφώτατα λελυμένων υπό της, κάθε άλλο παρά λαϊκής,Ελληνικής αυτής Τέχνης.
    Την Ελληνικήν Αρχιτεκτονικήν, μέχρι των τελευταίων καιρών προ της Αλώσεως, την εδημιούργουν ομάδες αρχιτεκτόνων εγκατεστημέναι εις την πρωτεύουσαν Κωνσταντινούπολιν, εις την Θεσσαλονίκην και εις τας άλλας μεγάλας πόλεις της Αυτοκρατορίας. Αι ομάδες αύται ειργάζοντο συχνάκις και έξω των συνόρων, προσκαλούμεναι τόσον εις την Ανατολήν (Αγία Σοφία του Κιέβου, Μέγα Τέμενος της Δαμασκού) όσον και εις την Δύσιν ...... αυτός δε τούτος ο καθεδρικός ναός του Αγίου Μάρκου είναι έργον καθαρώς Ελληνικόν, αντίγραφον των εν Κωνσταντινουπόλει Αγίων Αποστόλων.
   Άμεσοι διάδοχοι των καλλιτεχνών αυτών υπήρξαν οι, μετά την Άλωσιν, Έλληνες αρχιτέκτονες. Ουχί μόνον οι δημιουργοί των πρώτων μεγάλων Τεμενών του Κατακτητού, αλλά και οι απαρτίζοντες τας απειραρίθμους συντεχνίας τεκτόνων, "μαστόρων". Οι τέκτονες ούτοι είναι οι δημιουργοί των λαμπροτάτων αρχιτεκτονικών μορφών και ρυθμών των Νήσων, της Θεσσαλίας, της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της υπολοίπου Ελλάδος.
    Αι ομάδες αύται ήσαν,είτε μονίμως εγκατεστημέναι εις τους ιδίους αυτών τόπους (Σαντορίνη,Μύκονος,κλπ.) είτε ως εις την Μακεδονίαν και Ήπειρον, μετακινούμεναι και αναλανβάνουσαι την εκτέλεσιν έργων και εις τας πλέον απομεμακρυσμένας περιοχάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σήμερον διαπιστούται ασυζητητί οτι, η ολότης των αξιολόγων κτισμάτων όλων των Βαλκανίων και μέρους της Μικράς Ασίας, είναι έργον αποκλειστικώς ιδικών των.
   Η ιστορία των τεκτονικών αυτών ομάδων παραμένει, εισέτι, εντελώς ανεξερεύνητος.....
   Εκ ποιημάτων του Ηπειρώτου Γ.Κοτζιούλα αντλώ μιαν άλλην σχετικήν, αμυδράν πληροφορίαν....και εκ του οποίου είναι δυνατόν να εξαχθή συμπέρασμα ως προς τον τρόπον εκπαιδεύσεως των "μαστόρων". Ήρχιζον την εξάσκησιν εις τας πλέον ταπεινάς εργασίας της οικοδομής, του "γιαπιού", μέχρις ότου φθάσουν, όσοι ήσαν ικανοί, εις την επίζηλον θέσιν του, γνωστού και από την δημοτικήν ποίησιν, "πρωτομάστορα" αρχιτέκτονος.
  Η στενή συνεργασία των τεκτόνων αυτών, μετά των εν Εσπερία εκπαιδευθέντων αρχιτεκτόνων, είναι αυτή αύτη ήτις, καθ υμάς, προσέδωσε, κατά τα πρώτα έτη του Ελευθέρου Βασιλείου, τον πρωτότυπον και βαθύτατα Ελληνικόν χαρακτήρα εις τα τότε κτήρια".


   Τα νεοκλασικά της Ρόδου χτίζονται μεταξύ του 1870 και του 1935, εκτός της τειχισμένης πόλης και στην περιοχή των Τριαντών που είναι από παλιά η περιοχή της παραθεριστικής κατοικίας των Ροδιτών. Εντός των τειχών κατοικούν μόνο Τούρκοι και Εβραίοι. Οι Έλληνες, εκτοπισμένοι από την μεσαιωνική πόλη, μένουν στα προάστια, τα Μαράσια. Εκεί, δίπλα στην εκκλησία, συναντούμε τα νεοκλασικά που κτίστηκαν και λειτουργούν μέχρι και σήμερα σαν σχολεία. Στο Μαράσι της Μητρόπολης χτίζονται η Αστική Σχολή (1874) και το Καζούλλειο Παρθεναγωγείο (1891) από τους Καζούλληδες. Παραδίπλα, ιδρύεται το 1910 το Βενετόκλειο Γυμνάσιο από τα αδέλφια Δημήτριο και Μίνωα Βενετοκλή και στο νέο Μαράσι, το Νιοχώρι, χτίζεται ένα χρόνο αργότερα (1911), η Αμαράντειος Σχολή απο τα αδέλφια Γεώργιο και Δέσποινα Αμαράντου. Όλοι οι δωρητές είναι πλούσιοι Αιγυπτιώτες  ομογενείς.
   Τα ιδιωτικά νεοκλασικά οικοδομήματα είναι μονοκατοικίες, και τα βρίσκουμε διάσπαρτα σ'όλα τα Μαράσια. Εκείνη την εποχή, η γη ανήκει στους Τούρκους και οι Ρωμιοί κτίζουν τα αρχοντικά τους εκεί όπου μπορούν να αγοράσουν κάποιο κτήμα.
   Οι ιδιοκτήτες τους είναι πλούσιοι Ροδίτες αστοί και οι ομογενείς της διασποράς. Η κύρια κατοικία τους χτίζεται στα Μαράσια ενώ η εξοχική τους έπαυλη στην παραθεριστική περιοχή των Τριαντών.
   Τα αρχοντικά χτίζονται από την φημισμένη Ροδίτικη μαστοράντζα. Αρχιτέκτονας με πτυχίο δεν υπάρχει. Τα σχεδία των οικοδομών γίνονται από τον αρχιμάστορα, αρχι-τέκτονα, που φυσικά είναι εμπειρικός, όπως εύστοχα σημειωνει ο Εγγονόπουλος.





                                                                                        ΒΕΝΕΤΟΚΛΕΙΟΝ  ΓΥΜΝΑΣΙΟ  1909
                                                                 






                                                                                                 ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ  1874






                                                                                 ΚΑΖΟΥΛΛΕΙΟΝ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΝ  1884





                                                                                           ΑΜΑΡΑΝΤΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ   1909






ΟΙΚΙΑ ΕΥΑΝΘΙΑΣ ΒΕΝΕΤΟΚΛΗ (ΚΑΡΑΒΑ)  1909





ΟΙΚΙΑ ΕΥΑΝΘΙΑΣ ΒΕΝΕΤΟΚΛΗ ( ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ ) 1915





ΟΙΚΙΑ ΒΑΛΑΣΙΑΣ ΒΕΝΕΤΟΚΛΗ   1902







ΟΙΚΙΑ ΣΑΒΒΑ ΠΑΥΛΙΔΗ  1893






ΟΙΚΙΑ ΠΑΖΑΡΖΗ  1921






ΟΙΚΙΑ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ ΚΑΡΑΒΑ  1902






ΟΙΚΙΑ ΓΕΩΡΓΑΛΛΗ-ΧΑΛΙΚΑΚΗ   1910




ΕΠΑΥΛΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΑΖΟΥΛΛΗ  1925




ΜΕΓΑΡΟ ΗΛΙΑ ΤΑΝΟΥΣ ΑΚΚΑΒΙ  1894




ΑΓΓΛΙΚΟ  ΝΑΥΑΡΧΕΙΟ  1894





ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ  ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΠΑΥΛΙΔΗ






ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟ  ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ   1906




ΠΥΡΓΟΣ  ΖΑΧΑΡΟΥΛΑΣ  ΠΥΛΙΔΟΥ





ΕΠΑΥΛΗ  ΜΙΝΩΑ  ΚΑΙ  ΜΑΡΟΥΛΙΤΣΑΣ  ΒΕΝΕΤΟΚΛΗ  1904





ΕΠΑΥΛΗ  ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ  ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ  1908






ΠΥΡΓΟΣ  ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΓΙΑΚΑΤΣΙΚΑ  1929





ΠΥΡΓΟΣ  ΓΕΩΡΓΙΟΥ  ΚΑΤΣΟΥΡΗ  1911






ΟΙΚΙΑ  ΚΑΠΕΤΑΝ  ΠΑΣΑ  1890






ΤΡΑΠΕΖΑ  JUSSEF  ASCER ALHADEFF  SALOMON


















Όλες οι φωτογραφίες, προέρχονται από το βιβλίο της Μάγδας Μαριά "Νεοκλασσικά Κτίρια της Ρόδου, 1870 - 1930", Ρόδος, 2000.



















2 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

ΓΕΙΑ ΣΑΣ
ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΝΑ ΑΝΑΓΡΑΦΕΤΕ ΤΗΝ ΠΗΓΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΑΓΔΑΣ ΜΑΡΙΑ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

Ανώνυμος είπε...

γραμμικά σχέδια...